
Tijdens dit concert hoor je de Dansen van Debussy niet met een strijkorkest maar met een fluitorkest.
Wanneer je bedenkt dat de harp waarop ik speel ook niet het instrument is waarvoor Debussy het oorspronkelijk schreef...wordt het natuurlijk wel extra interessant!
Hoe zit dat met die Dansen?
Hoewel eeuwenoud is de harp lange tijd door componisten als oninteressant beschouwd. De verklaring hiervoor ligt in de bouw van het instrument.
Tot begin 19e eeuw was het namelijk nauwelijks mogelijk om op een harp halve tonen te produceren, zeg maar de zwarte toetsen van de piano. Dat betekent dat je als componist weinig kanten uit kunt, als een schilder die slechts in zwart en wit mag schilderen.
De onvrede onder harpisten hiermee resulteerde eind 18e/begin 19e eeuw in allerlei harpbouwtechnische experimenten. Er werden bijvoorbeeld verstelbare haakjes tegen de snaren aangezet die handmatig versteld konden worden, een techniek die tegenwoordig nog steeds gebruikt wordt op de kleine, Keltische harp. Dit heeft natuurlijk als nadeel dat de handen, naast het bespelen van de harp ook nog gebruikt moeten worden om de haken om te zetten, wat grote beperkingen met zich mee brengt.
Daarnaast werd er voorzichtig geëxperimenteerd met pedalen die via stangen door de kolom van de harp aan schijven bevestigd werden. Deze schijven waren vervolgens verbonden met klemmetjes die tegen de snaren aandrukten en zo voor verhogingen konden zorgen.
De eerste pedaalharpen hadden slechts een paar pedalen die de meest voorkomende verhogingen en verlagingen konden maken. In 1810 heeft Sébastien Erard (de beroemde pianobouwer) op de meest geavanceerde versie van dit pedalensysteem patent aangevraagd. Hierbij kon iedere toon in de toonladder een halve toon worden verhoogd en verlaagd.
Doordat de eerste pedaalharpen vaak slecht van kwaliteit waren bleef de onvrede over het instrument bestaan. Gustav Lyon van de firma Pleyel in Parijs heeft in 1897 een poging gedaan een harp te ontwikkelen met alle tonen en zonder pedalen.
Het werd de zgn. chromatische harp, een instrument met 2 gekruiste rijen snaren waarbij de ene rij de witte toetsen van de piano waren en de andere rij de zwarte. Het was een harp met erg veel snaren, waardoor de druk op de klankkast enorm was. Naast het feit dat het een hels karwei was om deze harp te stemmen, bezweken vele exemplaren onder de enorme druk.
Om de chromatische harp te promoten schreef de firma Pleyel in 1907 een compositie opdracht uit voor Claude Debussy en dat resulteerde in de Danse Sacrée et Danse Profane voor harp en strijkorkest. Als antwoord hierop kwam de firma Erard met een compositie opdracht voor Maurice Ravel, die resulteerde in het even zo prachtige Introduction et Allegro voor harp, strijkkwartet, fluit en klarinet.
Uiteindelijk heeft Erard ‘de strijd’ gewonnen: de moderne pedaalharp maakt nog steeds gebruik van zijn patent uit 1810. De chromatische harp wordt tegenwoordig niet veel meer bespeeld; er wordt nog wel les op gegeven aan het Brussels Conservatorium. En harpisten over de hele wereld hebben beide prachtige werken (de Dansen enigszins aangepast aan de pedaalharp) dankbaar omarmd!